Pierwsze muzeum w Łoździejach przy dawnym gimnazjum żiburys („żiburys") założył w 1924 r. dyrektor tego gimnazjum, ksiądz, poeta i utalentowany pedagog Motiejus Gustaitis. Zebrał on kolekcje eksponatów związanych z folklorem, etnografią i ówczesnym bytem, jak również kolekcje znalezisk archeologicznych, i stworzył ekspozycję. Był tu również przechowywany akt – przywilej nadania miastu Łoździeje prawa magdeburskiego w 1597 r. przez króla Zygmunta Augusta.
Muzeum upadło po upaństwowieniu gimnazjum w 1936 r.
Po odremontowaniu budynku w 1995 r. zostało założone łoździejskie Muzeum Historii, Kultury i Oświaty, którym zarządzał Oddział Kultury Administracji Samorządu Rejonu Łoździejskiego.
OD 2004 r. Muzeum stało się samodzielną jednostką budżetową i uzyskało nazwę – Muzeum Łoździejszczyzny. Rozszerzyło się ono w latach 2004–2006 po przyłączeniu jeszcze 4 oddziałów. W 2008 r. zaczęto kompletować nowe zbiory eksponatów, odnowiono ekspozycje.
Zaledwie uchyliwszy drzwi, zwiedzający Muzeum Łoździejszczyzny okazują się w opowieści o Łoździejach w czasach międzywojennych. W holu, jak w scenografii spektaklu, przedstawiony jest fragment centralnego placu. Ekspozycja ta pozwala dowiedzieć się, jak wyglądało centrum miasta i jakie placówki działały w Łoździejach w okresie międzywojennym.. Pracownicy muzeum urządzili kino dla jednego zwiedzającego, gdzie również dzisiaj pokazywane są filmiki o tradycjach Łoździeszczyzny: o kalendarzowych świętach, rodzinnych obyczajach, tradycyjnych daniach, rzemiosłach, instrumentach muzycznych, pieśniach, tańcach i strojach.
Ekspozycja „Dawna klasa gimnazjalna" („Senoji gimnazijos klasė") przedstawia zwiedzającym historię oświaty w kraju. Pozwala ona zapoznać się z dawnymi przyborami do nauki, posiedzieć na starych szkolnych ławach, popisać gęsim piórem lub obsadką. Na ekspozycji prezentowane są dawne podręczniki, programy nauczania, materiały dydaktyczne, dzienniki.
Ekspozycja muzealna poświęcona historii Łoździejszczyzny przedstawia znaleziska archeologiczne, kopie starych map, różne dokumenty historyczne. Ekspozycja ta zaznajamia zwiedzających ze starymi dworkami przetrwałymi w łoździejskim rejonie oraz z obiektami upamiętniającymi przeszłość kraju – górami zamkowymi.
Jeszcze jedna ekspozycja w muzeum została poświęcona historii placówek działających w okresie międzywojennym. Tu zwiedzający mogą zapoznać się z historią instytucji medycznych, remizy strażackiej, poczty, zakładów fotograficznych i handlowych.
Na drugim piętrze muzeum, w pokoju zwanym „grobem", urządzono ekspozycję poświęconą poetce Salomei Neris (Salomėja Nėris) (1904–1945 m.). żyła i trudniła się ona w Łoździejach w latach 1928–1931. Eksponuje się tu materiały związane z życiem i działalnością poetki w Łoździejach. W pokoju obok urządzono ekspozycję poświęconą jej twórczości. Wystawiono w nim fotografie z różnych okresów życia poetki. Prowadząc życie w Łoździejach, Salomea Neris wydała swój drugi zbiorek poezji „Stopy na piasku" („Pėdos smėly") (1931 r.). Ku jego uwiecznieniu stworzono świetlną instalację „Piaskowa ścieżka" („Smėlio takas").
Imprezy.
W Muzeum Łoździejszczyzny czynne są różne wystawy sztuki wizualnej, stosowanej i ludowej, a także wystawy krajoznawcze i etnograficzne.
Organizowane są coroczne konferencje krajoznawcze i uczniowskie, jak również konferencje ku uczczeniu historycznych dat.
Co roku bierzemy udział w międzynarodowej akcji Noc Muzeów i w programie Stowarzyszenia Muzeów Litwy „Szlak Muzeów" („Muziejų kelias").
Programy edukacyjne:
Ścieżkami życia Motiejusa Gustaitisa. Uczestnicy programu edukacyjnego słuchają opowieści o Motiejusie Gustaitisie. W jego memorialnym pokoiku zwiedzający na podstawie podanych pytań i eksponatów wykonują różne zadania, robią mapę życia i twórczości Motiejusa Gustaitisa.
W gościnie u Salomei Neris. W czasie zajęć edukacyjnych uczniowie zapoznają się z życiem i twórczością poetki Salomei Neris w Łoździejach.
Tajna szkoła. Podczas programu edukacyjnego uczniowie uzupełniają swoją wiedzę na temat okresu zakazu druku i litewskich publikacji, które zaczęto wydawać w tamtych czasach, jak też na temat najbardziej aktywnych krzewicieli litewskości, niegdyś działających tajnych szkół, daraktorach[1] i księgonoszy.
Ścieżkami historii kina. W czasie programu edukacyjnego uczestnicy dowiadują się o dziedzinie kultury ważnej w końcu XIX w. i w XX w. – sztuce kina, zapoznają się z historią powstania kina, pierwszymi reżyserami i aktorami filmowymi, pionierami litewskiego kina.
Odlewanie świec. Podczas programu edukacyjnego zwiedzający poznają dawne sposoby odlewania świec, a jeden z nich wypróbowują sami.
Zakwitła lilia o poranku wiełkanocnym (Velykų rytą lelija pražydo). W czasie programu edukacyjnego uczestnicy dowiadują się o dawnych sposobach barwienia pisanek, symbolach i ornamentyce, a także uczą się, jak tradycyjnie udekorować wielkanocny stół, wypróbowują również tradycyjny sposób barwienia pisanek naturalnym woskiem.
Figle siana (Šieno monai). Uczestnikom programu edukacyjnego zostają przedstawione dawne zabawki i przyborach, którymi ludzie ozdabiali swoje miejsce zamieszkania. Uczestnicy wypróbowują sami jeden z najstarszych sposobów wytwarzania ozdób lub zabawek z siana polegający na związaniu nicią.
Wykopaliska archeologiczne. Uczestnicy programu edukacyjnego na krótko zmieniają się w archeologów. Każdemu zostaje wydana skrzynka z piaskiem i znajdującymi się w niej „znaleziskami". Uczestnicy sami poznają, jak należy kopać, porządkować znaleziska i oznaczyć obszary badawcze zgodnie ze wszystkimi zasadami obowiązującymi w archeologii.
W poszukiwaniu dawnych Łoździejów. W czasie programu edukacyjnego zostają podane zadania o przeszłości Łoździejszczyzny i obiektach historycznych. Uczestnicy sami szukają odpowiedzi w ekspozycjach.
Wytwarzanie papieru. Podczas zajęć edukacyjnych uczestnicy zostają zapoznani z historią pojawienia się i wytwarzania papieru na świecie i na Litwie, z różnorodnością sposobów używania papieru i znaczeniem jego recyklingu.
Informacje dla zwiedzającego.
Zwiedzanie muzeum i programy edukacyjne są bezpłatne.
Zamówienie programów edukacyjnych i wycieczek możliwe pod:
Tel.: +370 318 52726;
E. poczta: daiva.andruskeviciene@lazdijumuziejus.lt
